Orędzia na 63. Międzynarodowy Dzień Teatru

27 marca to dzień, w którym na całym świecie celebrujemy teatr – jego siłę, tradycję i znaczenie dla społeczeństwa. Międzynarodowy Instytut Teatralny (ITI) co roku zaprasza wybitne postaci sceny teatralnej do stworzenia orędzia, które staje się głosem artystów w tym wyjątkowym dniu.

W 2025 roku autorem orędzia jest Theodoros Terzopoulos – wybitny grecki reżyser i dramatopisarz, założyciel Teatru Attis, twórca unikalnej metody pracy z aktorem, który nieustannie bada granice ludzkiej ekspresji i emocji. W Polsce jego twórczość przybliżyła m.in. wydana przez Instytut Teatralny antologia „Współczesny dramat grecki” w tłumaczeniu Ewy T. Szyler.

Zapraszamy do lektury Orędzia na Międzynarodowy Dzień Teatru 2025:

Czy teatr może usłyszeć sygnały SOS wysyłane przez dzisiejsze czasy, w świecie zubożałych obywateli, zamkniętych w celach wirtualnej rzeczywistości, zagubionych w dusznej prywatności? W świecie zrobotyzowanych istnień uwięzionych w totalitarnym systemie kontroli i represji obejmującym wszystkie aspekty życia?

Czy teatr jest zaniepokojony niszczeniem środowiska, globalnym ociepleniem, poważną utratą różnorodności biologicznej, zanieczyszczeniem oceanów, topnieniem lodowców, wzrostem pożarów lasów i ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi? Czy teatr może stać się aktywną częścią ekosystemu? Teatr zauważa od wielu lat wpływ człowieka na planetę, ale nie radzi sobie z tym problemem.

Czy teatr troszczy się o kondycję człowieka, jaka kształtowana jest w XXI wieku, w którym jednostką manipulują interesy polityczne i ekonomiczne, sieci informacyjne i opiniotwórcze korporacje? W którym media społecznościowe z jednej strony ułatwiają komunikację, z drugiej stanowią dla niej doskonałe alibi, zapewniając niezbędną bezpieczną odległość od Innego? Wszechobecne poczucie lęku przed Innym, odmiennym, Obcym, dominuje w naszych myślach i działaniach.

Czy teatr może stać się laboratorium współistnienia różnic za cenę lekceważenia otwartej rany?

Krwawiąca rana wzywa nas do rekonstrukcji mitu. Jak to określił Heiner Müller: „Mit jest agregatem, maszyną, do której można podłączać wciąż nowe i nowe maszyny. Dostarcza on energię, dopóki narastające przyspieszenie nie wysadzi w powietrze kręgu kultury”; i dodałbym – kręgu barbarzyństwa.

Czy reflektory teatralne mogą rzucić światło na społeczną traumę, zamiast zwodniczo oświetlać same siebie?

To pytania, na które nie ma ostatecznych odpowiedzi, ponieważ teatr od wieków istnieje i trwa dzięki pytaniom bez odpowiedzi.

Pytania te prowokuje Dionizos przechodząc przez miejsce swoich narodzin, mijając scenę starożytnego teatru, kontynuując w milczeniu swoją uchodźczą podróż poprzez krajobrazy wojny, dzisiaj, w Międzynarodowym Dniu Teatru.

Spójrzmy w oczy Dionizosa, ekstatycznego boga teatru i mitu, boga, który łączy przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, dziecka narodzonego dwukrotnie, z Semele i z Zeusa, wyraziciela płynnych tożsamości, kobiecej i męskiej, gwałtownej i łagodnej, boskiej i zwierzęcej, pomiędzy szaleństwem a rozsądkiem, porządkiem i chaosem – akrobaty na granicy życia i śmierci.

Dionizos stawia fundamentalne pytanie ontologiczne: „O co w tym wszystkim chodzi?”, pytanie, które popycha twórcę w stronę coraz to głębszego badania korzeni mitu i wielu wymiarów zagadki człowieka.

Potrzebujemy nowych sposobów narracji, by pielęgnować pamięć i kształtować nową etyczną i polityczną odpowiedzialność, która pomoże nam uwolnić się z rozmaitych form dyktatury współczesnego średniowiecza.

Theodoros Terzopoulos

Na zamówienie Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego z języka greckiego przełożyła Julia Mark.

Redakcja: Polski Ośrodek Międzynarodowego Instytutu Teatralnego

***

***

Autorką polskiego orędzia jest natomiast Irena Jun.

27 marca na całym świecie obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Teatru; święto wszystkich Artystów, Rzemieślników i Pracowników Teatru. To święto Publiczności. Bo istotą teatru jest spotkanie z Wami, tu i teraz.

Dzisiaj jest nasze święto.

Teatr idzie z nami. Wierzymy, że jesteśmy w nim widziani, słuchani i rozumiani.

Przechodzimy przez sceny stare i nowe. Może trzeba by powiedzieć „młode”, bo to młodość najgoręcej marzy w teatrze i o teatrze.

Teatr idzie z nami. Nie jesteśmy sami, są z nami wybitni twórcy teatru amatorskiego, a także Ci, dla których teatr jest miejscem poszukiwań nowej formy wypowiedzi artystycznej.

Jestem dumna z teatru w Polsce, w którym znaleźli miejsce artyści z Ukrainy i Białorusi. Mamy poczucie wspólnoty w dzisiejszym świecie, który sam z siebie staje się teatrem tragicznym.

Teraz, kiedy waży się nasze bezpieczeństwo, musimy odważnie przeciwstawiać się agresji, brutalności i głupocie. Bądźmy solidarni ze wspólnotą artystów – obywateli świata.

Teatr idzie z Tobą i ze mną przez czas. Idą z nami wielcy bohaterowie teatralni, dramatu polskiego i światowego. Idziemy w przyszłość. To brzmi dumnie, bo wiara w siłę teatru jest jak klejnot naszej kultury, wyobraźni, pracy, naszego rozumu i serca.

Bo nie jest ś w i a t ł o, by pod korcem stało,

Ani s ó l  z i e m i do przypraw kuchennych,

Bo piękno na to jest, by zachwycało

Do pracy; praca – by się zmartwychwstało.

To fragment Promethidiona Cypriana Kamila Norwida, który dedykuję Wszystkim Ludziom Teatru.

Irena Jun

***

Irena Jun – aktorka i reżyserka teatralna związana ze stołecznym Teatrem Studio im. Stanisława Ignacego Witkiewicza od początku jego istnienia. Grała w legendarnych przedstawieniach Józefa Szajny, Jerzego Grzegorzewskiego i Antoniego Libery. Twórczyni Jednoosobowego Teatru Poezji Ireny Jun, z którym występowała w większości stolic europejskich i Australii oraz nieprzerwanie, od kilkudziesięciu lat, gra w całej Polsce. Uznana za jedną z najwybitniejszych odtwórczyń ról Beckettowskich na świecie („Women in Beckett: Performance and Critical Perspectives”, wyd. University of Illinois Press, 1992). Występowała we francuskim teatrze La Comédie de Saint-Étienne („Sigmaringen”, reż. Daniela Benoin). W polskich teatrach – w Katowicach, Opolu, Rzeszowie, Szczecinie, Zabrzu, Zielonej Górze – reżyserowała spektakle oparte na twórczości Aleksandra Fredry, Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Wieloletnia wykładowczyni Akademii Teatralnej w Warszawie. Związana z amatorskim ruchem teatralnym i recytatorskim jako mentorka oraz jurorka festiwali i konkursów. 

Irena Jun jest laureatką nagród aktorskich na festiwalach w Bydgoszczy, Kaliszu, Opolu, Rzeszowie, Szczecinie, Tarnowie, Toruniu i Wrocławiu za role w spektaklach w reż. Anny Augustynowicz, Marcina Libera oraz spektakle i monodramy we własnej reżyserii („Filozofia po góralsku”, „Matka Makryna”). Odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi (1969) oraz Złotym Medalem Zasłużona Kulturze „Gloria Artis” (2008). Laureatka Feliksa Warszawskiego za rolę w monodramie „Biesiada u Hrabiny Kotłubaj” we własnej reżyserii (2005), Splendora Splendorów im. Krzysztofa Zaleskiego (2012), tytułu „Ambasador Polszczyzny w mowie” (2017) oraz Nagrody im. Ireny Solskiej (2022). W 2023 uhonorowana Nagrodą Specjalną Miesięcznika „Teatr” za konsekwentne tłumaczenie poezji na język teatru, za znalezienie oszczędnej a pełnej formy dla twórczości Różewicza i odsłonięcie jej aktualnych, dojmujących brzmień (za spektakl „Stara kobieta wysiaduje” aktualnie w repertuarze Teatru Studio) oraz Doroczną Nagrodą Ministry Kultury i Dziedzictwa Narodowego za całokształt twórczości.

Jej monodram „Sonata księżycowa” (reż. Józef Szajna), na podstawie twórczości greckich poetów – Yannisa Ritsosa i Gorgosa Seferisa, jest najdłużej granym w Polsce spektaklem w konwencji teatru jednej aktorki (od 1967 roku). W roku 2025 zostanie zaprezentowany na festiwalach w Bielsku-Białej, Gdańsku, Horyńcu-Zdroju i Słupsku.